Η υπογονιμότητα (infertility) είναι μία συνήθης κατάσταση με σημαντικότατες ιατρικές, οικονομικές, ψυχολογικές και δημογραφικές προεκτάσεις. Είναι ένας Γολγοθάς που πρέπει να ανεβούν δύο άνθρωποι μαζί δείχνοντας υπομονή, επιμονή και με αντικρουόμενα πολλές φορές συναισθήματα ενοχής , απογοήτευσης, κατανόησης και αγάπης που δρουν καταλυτικά στη σχέση του ζευγαριού.

Τι είναι η υπογονιμότητα;

Υπογονιμότητα έχουμε όταν ένα ζευγάρι παρόλο που έχει συχνές και χωρίς προφύλαξη σεξουαλικές επαφές, για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός χρόνου, αποτυγχάνει να συλλάβει και να οδηγηθεί σε κύηση. Το ποσοστό των ζευγαριών που δεν θα πετύχουν εγκυμοσύνη μετά από ένα έτος προσπαθειών είναι 15%.

1 στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας είναι υπογόνιμο.

250.000 - 300.000 είναι συνολικά τα υπογόνιμα ζευγάρια στην Ελλάδα.

Η υπογονιμότητα διακρίνεται σε πρωτοπαθή όταν το ζευγάρι δεν έχει πετύχει ποτέ στο παρελθόν εγκυμοσύνη και δευτεροπαθή όταν το ζευγάρι έχει παιδί ή παιδιά αλλά στο παρόν παρά τις προσπάθειές τους δεν μπορούν να πετύχουν νέα εγκυμοσύνη.

Ποιος παράγοντας (γυναικείος ή ανδρικός) κρύβεται συχνότερα πίσω από την υπογονιμότητα;

Στις ανεπτυγμένες χώρες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας WHO (World Health Organization) αναφέρει τα εξής ποσοστά:

• 8 % ο ανδρικός παράγοντας
• 37% ο γυναικείος παράγοντας
• 5% αγνώστου αιτιολογίας (δεν βρέθηκε αιτία σε κανένα από τα δύο μέλη του ζευγαριού)
• 15% των ζευγαριών πέτυχαν κύηση κατά το χρονικό διάστημα που γινόταν διερεύνηση των αιτίων της υπογονιμότητας
• 35% ανευρίσκονται αιτίες και στα δύο μέλη του ζευγαριού

Ποιες είναι τα συχνότερα προβλήματα (αιτίες υπογονιμότητας) που ανευρίσκονται κατά τη διερεύνηση του υπογόνιμου ζεύγους;

• 22% Ανδρικός παράγοντας όπου μπορεί να έχουμε, βλάβες στον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης (δευτεροπαθής υπογοναδισμός), παθήσεις των όρχεων και παθήσεις στην πορεία μεταφοράς του σπέρματος
• 21% Διαταραχές της ωορρηξίας 
• 14% Απόφραξη των σαλπίγγων
• 6% Προβλήματα που αφορούν την επίτευξη ολοκληρωμένης συνουσίας και εκσπερμάτισης
• 6% Ενδομητρίωση
• 3% Τραχηλικός παράγοντας
• 28% Ανεξήγητη υπογονιμότητα κατά τη διερεύνηση της οποίας δεν ανευρίσκουμε κανένα αίτιο

Πότε πρέπει να ξεκινά η διερεύνηση της υπογονιμότητας ενός ζεύγους;

• Μετά από 12 μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών όταν η γυναίκα είναι κάτω των 35 ετών.
• Μετά από 6 μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών όταν η γυναίκα είναι μεταξύ 35 και 40 ετών.
• Σε χρονικό διάστημα μικρότερο των 6 μηνών, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών εάνη γυναίκα είναι μεγαλύτερη των 40 ετών.
  
  • η γυναίκα έχει ασταθή περίοδο με μεγάλες καθυστερήσεις.
  • εάν η γυναίκα ή ο άνδρας έχουν υποβληθεί στο παρελθόν σε ακτινοθεραπεία ή χημειοθεραπεία.
  • εάν η γυναίκα έχει χειρουργηθεί στο παρελθόν στις ωοθήκες της και ο άνδρας στους όρχεις του.
  • εάν η γυναίκα έχει γνωστό ιστορικό ενδομητρίωσης ή πιθανής απόφραξης των σαλπίγγων της.

Ποια είναι η προσέγγιση του υπογόνιμου άνδρα;

• Λεπτομερής λήψη αναλυτικού ατομικού ιστορικού (συνθήκες εργασίας, χρόνιες παθήσεις, χειρουργικές επεμβάσεις, καθημερινή χρήση ή κατάχρηση ουσιών και λήψη φαρμάκων).
• Φυσική εξέταση του ασθενούς (ύψος, βάρος, επισκόπηση των μαστών) και των γεννητικών του οργάνων συνήθως από ειδικό ουρολόγο ή ανδρολόγο.
• Σπερμοδιάγραμμα που αποτελεί και τον ακρογωνιαίο λίθο στη διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας.
• Ειδικές εξετάσεις του σπέρματος όπως η καλλιέργεια σπέρματος και το DNA fragmentation.
• Ορμονικές αιματολογικές εξετάσεις (FSH, LH , Τεστοστερόνη, Προλακτίνη).
• Καρυότυπος του ασθενούς (έλεγχος για χρωμοσωμιακές ανωμαλίες).
• Υπέρηχος όσχεου - όρχεων.
• Triplex όρχεος.
• Διορθικό υπερηχογράφημα προστάτη.
• Βιοψία όρχεος.
• Εξέταση των ούρων μετά από εκσπερμάτιση.

Ποια είναι τα αίτια της υπογονιμότητας στον άνδρα;

Τα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας μπορούν να διαχωριστούν σε 4 κύριες κατηγορίες.

• 1   –  2 %    Βλάβες στον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης (δευτεροπαθής υπογοναδισμός).
• 30 – 40 %   Παθήσεις των όρχεων.
• 10 – 20 %   Παθήσεις στην πορεία μεταφοράς του σπέρματος από τους όρχεις στην ουρήθρα.
• 40 – 50 %   Ιδιοπαθής, δηλαδή αγνώστου αιτιολογίας.

1) Βλάβες στον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης (δευτεροπαθής υπογοναδισμός)

Α). Συγγενείς διαταραχές

• Συγγενής έλλειψη της ορμόνης GNRH (σύνδρομο Kallmann)
• Αιμοχρωμάτωση
• Πολυοργανική γενετική διαταραχή (σύνδρομο Prader – Willi, σύνδρομο Laurence – Moon – Beidl, οικογενής παρεγκεφαλιδική αταξία).

Β). Επίκτητες διαταραχές

• Όγκοι του υποθαλάμου και της υπόφυσης (αδένωμα της υπόφυσης, κρανιοφαρυγγίωμα)
• Διεισδυτικές νόσοι του υποθαλάμου – υπόφυσης (σαρκοείδωση, ιστιοκυττάρωση, φυματίωση, μυκητιασικές λοιμώξεις)
• Τραύμα από κάκωση της κεφαλής, μετεγχειρητικό τραύμα, τραύμα μετά από ακτινοβόληση της περιοχής
• Αγγειακό επεισόδιο (εμβολή, ρήξη ανευρύσματος)
• Ορμονικές διαταραχές (υπερπρολακτιναιμία, υπερανδρογοναιμία, υπεροιστρογοναιμία, υπερκορτιζολαιμία)
• Λήψη φαρμάκων (οπιοειδή, ψυχοτρόπα, και αγωνιστές και ανταγωνιστές της GNRH)

Γ). Συστηματικά νοσήματα

• Σοβαρές χρόνιες παθήσεις
• Διαταραχές της θρέψης και της πρόσληψης τροφής (πολύ χαμηλός δείκτης μάζας σώματος)
• Παχυσαρκία (πολύ υψηλός δείκτης μάζας σώματος)

2) Πρωτοπαθής διαταραχή των γονάδων – παθήσεις των όρχεων

Α). Συγγενείς διαταραχές

• Σύνδρομο Klineferter XXY και τις παραλλαγές του (XXY/XY, XXXY)
• Κρυψορχία
• Μυοτονική δυστροφία
• Συγγενής έλλειψη των όρχεων
• Κιρσοκήλη
• Σύνδρομο θηλεοποιητικών όρχεων
• Σύνδρομο μη ευαισθησίας στα ανδρογόνα
• Συγγενής έλλειψη του ενζύμου 5a ρεδουκτάση
• Ελλείψεις του χρωμοσώματος Y

Β). Επίκτητες διαταραχές

• Ιογενής ορχίτιδα (παρωτίτιδα, ιοί εγκεφαλίτιδας που μεταδίδονται με τα αρθρόποδα, εντεροιοί)
• Κοκκιωματώδης ορχίτιδα (λέπρα, φυματίωση)
• Όρχεο – όσχεο - επιδιδυμίτιδα (χλαμύδια και γονόκοκκος)
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες (υδράργυρος, κάδμιο, μόλυβδος, θειούχος άνθρακας, βρωμοχλωροπροπάνιο, φυτοοιστρογόνα – σόγια)
• Ιονίζουσα ακτινοβολία
• Φάρμακα (μαριχουάνα, κοκαΐνη, αντιανδρογόνα, κετοκοναζόλη, σπιρονολακτόνη, ανταγωνιστές των ισταμινικών υποδοχέων, αντινεοπλασματικά - αντικαρκινικά φάρμακα)
• Κάπνισμα (νικοτίνη)
• Αλκοόλ
• Καυτά ροφήματα μέσα σε πλαστικά μπουκάλια
• Ανοσολογικές διαταραχές
• Συστροφή όρχεος
• Τραύμα των όρχεων
• Υπερθερμία των όρχεων (στενά εσώρουχα και παντελόνια, καθιστική θέση επί πολλές ώρες και laptop στα πόδια που ζεσταίνει την περιοχή των όρχεων)
• Συστηματικές νόσοι που επηρεάζουν την λειτουργία των όρχεων (νεφρική ανεπάρκεια, κίρρωση του ήπατος, καρκίνος, αμυλοείδωση, δρεπανοκυτταρική αναιμία, δυσανεξία στη γλουτένη, αγγειίτιδα)
• Ευνουχισμός

3) Παθήσεις στην πορεία μεταφοράς του σπέρματος από τους όρχεις.

• Δυσλειτουργία της επιδιδυμίδας (από φάρμακα ή φλεγμονή)
• Ανωμαλίες των σπερματικών πόρων ( συγγενής απουσία, σύνδρομο Young, φλεγμονή των σπερματικών πόρων, χειρουργική εκτομή των σπερματικών πόρων).
• Δυσλειτουργίες της εκσπερμάτισης (πρόωρη εκσπερμάτιση, καθυστερημένη εκσπερμάτιση, αδύνατη εκσπερμάτιση, παλίνδρομη εκσπερμάτιση).

Η παλίνδρομη εκσπερμάτιση συμβαίνει όταν το προϊόν της εκσπερμάτισης εισέρχεται στην ουροδόχο κύστη κατά τον οργασμό, αντί να εξέρχεται από την κορυφή του πέους. Διάφορα προβλήματα υγείας μπορούν να προκαλέσουν την παλίνδρομη εκσπερμάτιση, συμπεριλαμβανομένων του διαβήτη, των τραυματισμών της σπονδυλικής στήλης, της λήψης φαρμάκων και του χειρουργείου στην ουροδόχο κύστη, τον προστάτη, ή την ουρήθρα.

4) Ιδιοπαθής, δηλαδή αγνώστου αιτιολογίας υπογονιμότητα.