Η υπογονιμότητα (infertility) είναι μία συνήθης κατάσταση με σημαντικότατες ιατρικές, οικονομικές, ψυχολογικές και δημογραφικές προεκτάσεις. Είναι ένας Γολγοθάς που πρέπει να ανεβούν δύο άνθρωποι μαζί δείχνοντας υπομονή, επιμονή και με αντικρουόμενα πολλές φορές συναισθήματα ενοχής , απογοήτευσης, κατανόησης και αγάπης που δρουν καταλυτικά στη σχέση του ζευγαριού.

Τι είναι η υπογονιμότητα;

Υπογονιμότητα έχουμε όταν ένα ζευγάρι παρόλο που έχει συχνές και χωρίς προφύλαξη σεξουαλικές επαφές, για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός χρόνου, αποτυγχάνει να συλλάβει και να οδηγηθεί σε κύηση. Το ποσοστό των ζευγαριών που δεν θα πετύχουν εγκυμοσύνη μετά από ένα έτος προσπαθειών είναι 15%.

1 στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας είναι υπογόνιμο.

250.000 - 300.000 είναι συνολικά τα υπογόνιμα ζευγάρια στην Ελλάδα.

Η υπογονιμότητα διακρίνεται σε πρωτοπαθή όταν το ζευγάρι δεν έχει πετύχει ποτέ στο παρελθόν εγκυμοσύνη και δευτεροπαθή όταν το ζευγάρι έχει παιδί ή παιδιά αλλά στο παρόν παρά τις προσπάθειές τους δεν μπορούν να πετύχουν νέα εγκυμοσύνη.

Ποιος παράγοντας (γυναικείος ή ανδρικός) κρύβεται συχνότερα πίσω από την υπογονιμότητα;

Στις ανεπτυγμένες χώρες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας WHO (World Health Organization) αναφέρει τα εξής ποσοστά:

• 8% ο ανδρικός παράγοντας
• 37% ο γυναικείος παράγοντας
• 5% αγνώστου αιτιολογίας (δεν βρέθηκε αιτία σε κανένα από τα δύο μέλη του ζευγαριού)
• 15% των ζευγαριών πέτυχαν κύηση κατά το χρονικό διάστημα που γινόταν διερεύνηση των αιτίων της υπογονιμότητας
• 35% ανευρίσκονται αιτίες και στα δύο μέλη του ζευγαριού

Ποια είναι τα συχνότερα προβλήματα (αιτίες υπογονιμότητας) που ανευρίσκονται κατά τη διερεύνηση του υπογόνιμου ζεύγους;

• 22% Ανδρικός παράγοντας όπου μπορεί να έχουμε, βλάβες στον άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης (δευτεροπαθής υπογοναδισμός), παθήσεις των όρχεων και παθήσεις στην πορεία μεταφοράς του σπέρματος
• 21% Διαταραχές της ωορρηξίας
• 14% Απόφραξη των σαλπίγγων
• 6 % Προβλήματα που αφορούν την επίτευξη ολοκληρωμένης συνουσίας και εκσπερμάτισης
• 6 % Ενδομητρίωση
• 3 % Τραχηλικός παράγοντας
• 28% Ανεξήγητη υπογονιμότητα κατά τη διερεύνηση της οποίας δεν ανευρίσκουμε κανένα αίτιο

Πότε πρέπει να ξεκινά η διερεύνηση της υπογονιμότητας ενός ζεύγους;

• Μετά από 12 μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών όταν η γυναίκα είναι κάτω των 35 ετών.
• Μετά από 6 μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών όταν η γυναίκα είναι μεταξύ 35 και 40 ετών.
• Σε χρονικό διάστημα μικρότερο των 6 μηνών, χωρίς αποτέλεσμα, συχνών και ελεύθερων επαφών εάνη γυναίκα είναι μεγαλύτερη των 40 ετών
  
  • η γυναίκα έχει ασταθή περίοδο με μεγάλες καθυστερήσεις
  • εάν η γυναίκα ή ο άνδρας έχουν υποβληθεί στο παρελθόν σε ακτινοθεραπεία ή χημειοθεραπεία
  • εάν η γυναίκα έχει χειρουργηθεί στο παρελθόν στις ωοθήκες της και ο άνδρας στους όρχεις του
  • εάν η γυναίκα έχει γνωστό ιστορικό ενδομητρίωσης ή πιθανής απόφραξης των σαλπίγγων της

Ποιες είναι οι αιτίες της γυναικείας υπογονιμότητας;

Α). Αίτια που σχετίζονται με την λειτουργία των ωοθηκών.

• Διαταραχές της ωορρηξίας

Πρωτοπαθής Υποθαλαμο - Υποφυσιακή δυσλειτουργία

1. Ανωοθυλακιορρηξία λόγω ανωριμότητας του άξονα έκκρισης των ορμονών στην εφηβεία
2. Ανωοθυλακιορρηξία στην κλιμακτήριο λόγω σταδιακής έκπτωσης της λειτουργίας των ωοθηκών
3. Έντονη άθληση - άσκηση (πρωταθλητισμός)
4. Διαταραχές στην πρόσληψη τροφής (αυστηρές δίαιτες με γρήγορη απώλεια βάρους ή και απότομη αύξηση του βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα)
5. Στρες
6. Ιδιοπαθής Υπογοναδοτροφικός Υπογοναδισμός
7. Υπερπρολακτιναιμία
8. Αμηνόρροια ή αραιομηνόρροια κατά τη διάρκεια της περιόδου του θηλασμού
9. Αδένωμα ή άλλοι όγκοι της υπόφυσης
10. Σύνδρομο Kallman
11. Τραύμα, ακτινοβολία ή όγκοι στην περιοχή του υποθαλάμου και της υπόφυσης
12. Σύνδρομο Sheehan's
13. Σύνδρομο κενού τουρκικού εφιππίου

Άλλες διαταραχές

1. Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS)
2. Υποθυρεοειδισμός ή Υπερθυρεοειδισμός
3. Ορμονοπαραγωγοί όγκοι των επινεφριδίων ή των ωοθηκών
4. Χρόνια ηπατική νόσος
5. Χρόνια νεφρική νόσος (νεφρική ανεπάρκεια)
6. Συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων
7. Σύνδρομο Cushing
8. Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια αποτέλεσμα ιδιοπαθούς, γενετικού, αυτοάνοσου νοσήματος ή χειρουργικής επέμβασης, ακτινοβολίας και λήψης φαρμάκων
9. Σύνδρομο Turner
10. Σύνδρομα αντίστασης στα ανδρογόνα (AIS)

Φαρμακευτικοί παράγοντες

1. Αντισυλλητικά δισκία οιστρογόνου - προγεστερόνης
2. Χάπια ή ενέσιμα σκευάσματα προγεστερόνης
3. Αντικαταθλιπτικά φάρμακα
4. Αντιψυχωσικά φάρμακα
5. Κορτικοστεροειδή
6. Χημειοθεραπευτικοί παράγοντες

• Η ηλικία της γυναίκας και συνεπώς η ηλικία των ωοθηκών και η συνακόλουθη ποιότητα των ωαρίων
• Κύστες των ωοθηκών
• Ανεπάρκεια του ωχρού σωματίου λόγω ανεπαρκούς έκκρισης προγεστερόνης

Β). Αίτια που σχετίζονται με την μήτρα.

• Ινομυώματα ή λειομυώματα της μήτρας
• Πολύποδες της ενδομήτριας κοιλότητας συνήθως μεγάλου μεγέθους
• Συγγενείς ανωμαλίες του σώματος της μήτρας 

Γ). Αίτια που σχετίζονται με την λειτουργία - ακεραιότητα των σαλπίγγων.

• Απόφραξη των σαλπίγγων
• Φλεγμονώδης νόσος της πυέλου - συμφύσεις 

Δ). Ενδομητρίωση.

• Συμφύσεις ενδομητριωσικής αιτιολογίας
• Ενδομητριωσική - σοκολατοειδής κύστη της ωοθήκης
• Έκκριση κυτοκινών και αυξητικών παραγόντων που επηρεάζουν τόσο την ωορρηξία, όσο την γονιμοποίηση και την εμφύτευση 

Ε). Τράχηλος.

• Τραχηλική βλέννη μη καλής ποιότητας
• Σοβαρή στένωση του τραχήλου από παρελθόντα χειρουργεία στην περιοχή 

ΣΤ). Συγγενής θρομβοφιλία.

• Δεν φαίνεται να σχετίζεται με την ανεξήγητη υπογονιμότητα. Διερευνάται συνήθως σε καθ΄έξιν αποβολές 

Ζ). Ανοσολογικοί παράγοντες.

• Αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο. Πιθανώς να συμμετέχει σε ένα μικρό ποσοστό στην υπογονιμότητα. Σχετίζεται κυρίως με καθ΄έξιν αποβολές
• Αντισώματα για αυτοάνοσα ή αλλοάνοσα νοσήματα (Αντιπηκτικό του λύκου, Αντισώματα κατά της καρδιολιπίνης, Αντιπατρικά αντισώματα APCA και NK υποπληθυσμοί λεμφοκυττάρων)

Τα παραπάνω σχετίζονται περισσότερο με τις καθ΄έξιν αποβολές και όχι με την υπογονιμότητα. Πάντως είναι γνωστό πως γυναίκες με αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά υπογονιμότητας ή πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας.

Η). Η κοιλιοκάκη.

• Γυναίκες με κοιλιοκάκη (αυτοάνοση διαταραχή του λεπτού εντέρου που εμφανίζει δυσανεξία στην γλουτένη) εμφανίζουν συχνότερα υπογονιμότητα, αποβολές και έμβρυα με ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξής τους (IUGR) 

Θ). Γενετικά αίτια.

• Ανωμαλίες στον καρυότυπο τόσο της γυναίκας όσο και του άνδρα (τρισωμίες, μωσαϊκισμός, μεταθέσεις)
• Ανευπλοειδίες στον καρυότυπο (Σύνδρομο Turner 45ΧΟ στην γυναίκα και Σύνδρομο Klinefelter 46 ΧΧΥ στον άνδρα)
• Γονιδιακές ανωμαλίες που φαίνεται να σχετίζονται με υπογονιμότητα όπως KAL1 (Kallman's syndrome), GNRH receptor, FSH receptor, Beta subunit of FSH, LH receptor, GPR54, FGFR1, LEP receptor, TUBB8 mutations, FMR1 (Σύνδρομο του εύθραυστου Χ) 

Ι). Σύγχρονος τρόπος διαβίωσης.

Πληθώρα παραγόντων και συνηθειών που φαίνεται πως επηρεάζουν την γονιμότητα τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών σε άλλοτε άλλο βαθμό.

• Αλκοόλ
• Κάπνισμα
• Καφείνη
• Χρήση ναρκωτικών ουσιών
• Έλλειψη άσκησης
• Σεξουαλική συμπεριφορά (συχνές εναλλαγές συντρόφων, χλαμυδιακές και γονοκοκκικές λοιμώξεις που αμελούνται και δεν θεραπεύονται)
• Άγχος
• Καθημερινή διατροφή με πολλά λιπαρά και σάκχαρα (fast food)
• Παχυσαρκία
• Αλλόγιστη χρήση φαρμάκων
• Μόλυνση της ατμόσφαιρας και των υδάτων
• Καθημερινή επαφή με χημικούς παράγοντες (περιβαλλοντικοί παράγοντες)
• Προτεραιότητα στην καριέρα και αναβολή της τεκνοποίησης για μετά τα 35 - 40